- Айгүл Ғылымбекқызы, Қазақстан бүгін не және қайда экспорттайды?

- Қазақстан шикі мұнай, тазартылған мыс және мыс қорытпалары, табиғи газ, ферроқорытпалар, уран кені, болат, темір кені, алюминий сияқты тауарларды экспорттайды, бұл тізімде дәнді дақылдар да үлкен үлес алады. Қазақстандық өнімдер әлемнің 117 еліне экспортталады, олардың ішінде Ресей, Қытай, Италия, Оңтүстік Корея, Нидерланды, Түркия, Үндістан, Өзбекстан, Франция және Германия бар.

Арпа, түйіршіктелген Кебек, зығыр тұқымдары, тұқымдар, жоңышқа сияқты дақылдар өте жоғары сұранысқа ие. Сондай-ақ, Қытай Қазақстаннан катодты мыс, кен, кокс сатып алды. ҚХР-ға аз, бірақ тұрақты көлемде терілер, балық қалдықтары, кондитерлік өнімдер жөнелтілді. Жыл басынан бері біз контейнерлерге 36 мың тоннадан астам өнім жібердік.

- Қазіргі уақытта қазақстандық логистикада жүктерді вагондарда тасымалдаудан жүктерді контейнерлерде тасымалдауға көшу тренді байқалатыны белгілі. Бұл туралы толығырақ айтып берсеңіз.  

- Ия, сіз дұрыс айтасыз, өзгеріс болды. Бірінші кезекте біз контейнерлермен тасымалдауға жаппай көшу процессін байқаймыз. Контейнерлеу кезінде қауіпсіз тиеу, контейнерді дезинфекциялау жүргізіледі, ол пломбаларға жабылады және межелі пунктке дейін, алушыға дейін жіберіледі. Қытайда зертхана оны вирустардың бар-жоғын тексереді, содан кейін контейнерді ашады және тауарды сол жерде түсіреді. Қарама-қарсы бағытта контейнер де дезинфекцияланады және жіберіледі.

Контейнерлеу жүктің сақталуы, қолмен жүктеменің болмауы, ұтқырлық, контейнерлік пойыздарды қалыптастыру кезінде транзиттік уақыттың төмендеуі бөлігінде өте ыңғайлы. Контейнерлерді пайдалану-қазақстандық өнімдерді Қытайға, Еуропа елдеріне және Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттеріне экспорттаушылар үшін өте талап етілетін қызмет. Контейнерлердегі жүктерді көліктің бірнеше түрімен тасымалдау оңай: темір жол арқылы, автомобиль және теңіз жолымен, осылайша жүкті жеткізу географиясы кеңейеді, сондай-ақ бір мультимодальдық шарт шеңберінде Шекара маңындағы станцияларда контейнерлерді тасымалдауға және қайта тиеуге жұмсалатын уақыт шығындары қысқарады.

- Контейнерлердегі қазақстандық экспорттың одан әрі өсуіне не ықпал етуі мүмкін?

- Неғұрлым жоғары экспорттық көрсеткіштерге қол жеткізу үшін нарықты көлік құралдарымен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз ету (контейнерлер, контейнерлерді тасымалдауға арналған платформалар (фитингтік платформалар), қолайлы тариф белгілеу, логистикалық және инфрақұрылымдық кешендерді дамыту бойынша тұрақты және мақсатты жұмыс істеу қажет.

Жылжымалы құрам паркінің санын арттыруға қатысты. Бұл жерде әңгіме контейнерлерді тасымалдауға арналған платформаларды ұлғайту туралы болып отыр. Контейнерлердегі жүк транзитінің өсіп келе жатқан көлемі, сондай-ақ тұрақты контейнерлік маршруттар санының өсуі платформаларды жүк вагондары нарығында сұранысқа ие болды. Мұндай платформаларды сатып алу вагон паркін жаңартуды қамтамасыз етеді және соңғы уақытта өткір болып отырған тапшылықты азайтады.

Бірақ бұл үшін тағы бір маңызды мәселені шешу қажет - контейнерлерді тасымалдауға арналған платформаларды ҚҚС есепке алу әдісімен төленетін импортталатын тауарлар тізбесінен алып тастау. 2020 жылғы сәуірде елдің Ұлттық экономика министрлігі осы тізбеден фитингтік платформаларды алып тастады. Шешім "ЗИКСТО" АҚ платформалық вагон өндірушісін қолдау мақсатында қабылданды. Алайда бұл кәсіпорынның өндірістік қуатының аздығы және оның ҚТЖ еншілес ұйымдары үшін вагондар шығаруға бағдарлануы ҚР ішкі нарығының қажеттілігін жаппайды. Осылайша, зауыт 2000 платформаны өндіруге өтінім алды, тиісінше, басқа компаниялар үшін ең жақын өндіріс 2022-2023 жылдары ғана мүмкін болады. Менің ойымша, қазақстандық компаниялардың тек Қазақстанда ғана емес, одан тыс жерлерде де вагон сатып алуға мүдделілігінің қолайлы жағдайлары мен тетіктерін жасау қажет. Ал ол үшін осындай платформаларды сатып алуды ҚҚС есепке алу әдісімен төленетін импортталатын тауарлар тізбесіне енгізу қажет.

Қолжетімді тарифтің қажеттілігі туралы мәселеге. Бізге тарифтік реттеу мәселелерінде мемлекеттің қолдауы аса қажет. Контейнерде тасымалданған өнімнің бір тоннасының өзіндік құны бүгінгі күні вагонда тасымалданған өнімнің бір тоннасының өзіндік құнынан жоғары болмауы тиіс. ИИДМ мәліметтері бойынша, біз экспортқа шамамен 22 млн тонна жүкті контейнерлей аламыз, сол арқылы жүктердің жеткізу мерзімдері мен сақталуын жақсарта аламыз. Тәжірибе көрсеткендей, Қытайдан жүк импорты 80% жағдайда контейнерлерде келеді, яғни Қытай жағында контейнерлерді тасымалдау үшін вагондардың профициті байқалады, ал Қазақстаннан жүктердің негізгі бөлігі әмбебап және мамандандырылған парктің вагондарында беріледі. Егер Біз Қытаймен ынтымақтастықта контейнерлермен жүк алмасудың кем дегенде 80% - на көшетін болсақ, онда екі мемлекеттің де жолдар желісі бойынша ілгерілеуі айтарлықтай жылдам болады.

Инфрақұрылымға оралайық. Біздің компания терминалдар желісін кеңейтуге, әсіресе Қытаймен шекарада контейнерлерді тез ауыстырып тиеу және тиісті қуаттардың болмауына байланысты олардың жиналуын болдырмау үшін инвестициялауға дайын. Қазіргі уақытта қолданыстағы терминалдар өсіп келе жатқан көлемдерге төтеп бере алмайды. Егер шешім жолдары туралы айтатын болсақ, онда бүгінгі таңда, өкінішке орай, орын алатын кедергілерді жою ең оңтайлы болуы мүмкін. Ең алдымен, сөз инфрақұрылымды (жүк тиеу терминалын) құруға қатысуға ниет білдірген қосымша ойыншыларға рұқсат берудегі қиындықтар туралы болып отыр.

- Егер экспорттық бағыттан кететін болсақ, бүгінде логистикада назар аударуды қажет ететін басқа да жайттар бар ма?

- Әрине, бар. Осындай мәселелердің бірі-транзиттік бағыттағы контейнерлік пойыздарды ұйымдастыру. Контейнерлік пойыздардың жеткізу жылдамдығы бір контейнерді жіберуге қарағанда тезірек және арзан. Бірақ контейнерлік пойыздарды ұйымдастыру бүгінгі таңда "ҚТЖ Экспресс" АҚ еншілес компаниясын контейнерлік пойыздардың бірыңғай операторы деп жариялаған Ұлттық тасымалдаушы тарапынан қойылған бірқатар шектеулерге байланысты, аталған компаниядан қызметті сатып алуға бағыттай отырып, бәріне бірдей қолжетімді бола бермейді. Нәтижесінде клиентке сапалы және уақтылы қызмет көрсету сервисі жоғалады.

Көліктік экспедиция қызметін ұсынудағы құрамдас бөліктердің бірі жүктің орналасқан жері мен мәртебесі туралы хабарлама болып табылады, ұлттық тасымалдаушының компаниясы мұндай қызметті толық көлемде көрсетпейді және көбінесе клиент өз тауарының қайда екенін білмейді. Сонымен қатар, тасымалдау қымбаттайды. Сондықтан да, осы нарықта басқа ойыншылардың болуы контейнерлік пойыз құрамында жүкті жеткізу бойынша қызмет көрсету сапасына оң әсерін тигізеді деп есептеймін. Бұл транзиттік көрсеткіштердің өсуіне әкеледі.

- Бүгінгі күні темір жолда орын алған форс-мажорлық жағдайды сіз қалай шешесіз?

- Биылғы жылы техникалық нормаларда көзделгеннен гөрі темір жолдар желісінде вагондардың көбірек саны жұмыс істейтіндіктен, кептелістер мен өзге де проблемалар саны артты. Әмбебап және мамандандырылған жылжымалы құрам (жабық астық тасығыштар, жартылай вагондар, әмбебап платформалар) Қытай тарапы қабылдамайтын біздің тарапымыздан вагондардың жеткілікті санына байланысты жолдарда тұрып қалады.

Мысалы, бүгінгі күні желіде 2000 - ға жуық астық тасушы қараусыз қалған күйде тұр, қабылдау қарқынмен жүруде - үш күнде бір құрам, яғни тауар тағы үш ай берілетін болады. Осы жылдың қаңтар айынан бері жетпеген вагондар бар. Темір жол, жылжымалы құрам операторлары, жүк жөнелтушілер және тасымалдау процесінің өзге де қатысушылары Күн сайын шығынға ұшырайды және тиісінше валюталық шарттардан республика қазынасына уақтылы кіріс түспейді. Қалыптасқан жағдайды өзгерту үшін біз темір жолмен бірлесіп не істейміз? Біз вагондарды ашып, астық жүктерін контейнерлерге салып, Қытайға жібереміз. Біз контейнерді тасымалдауға дайындау, жылдам қайта тиеу үшін арнайы жабдық, Таразы және өзге де техника сатып алдық. Жүктерді тасымалдауға арналған өз контейнерлерін ұсыну үшін қытайлық серіктестермен келіссөздер жүргізілуде.